Mogiły powstańców śląskich będzie można łatwiej odnaleźć! Są oznakowane proporcami "Tobie Polsko"

Mogiły powstańców śląskich oznakowane

Zalążkiem akcji były badania Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach. Stwierdzono podczas nich, że samorządy zewidencjonowały i objęły opieką tylko 147 indywidualnych i zbiorowych miejsc pochówku. To niewielka liczba w stosunku do ponad 50 tys. uczestników powstań.

IPN postanowił zwrócić się do mieszkańców województwa śląskiego i województw ościennych z prośbą o wskazanie zapomnianych, powstańczych grobów. W odpowiedzi otrzymano ok. 180 zgłoszeń, w tym listy i wykazy, nadesłane przez stowarzyszenia i organizacje społeczne. Po weryfikacji dalszy bieg nadano 142 sprawom. Dotyczą one mogił z terenu 46 miejscowości z województwa śląskiego, opolskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego oraz jednego ze stolicy Francji.

Mogiły znajdowały się w różnym stanie technicznym. Jedne były dobrze zachowane, inne bezimienne, ze zniszczonymi płytami nagrobnymi. Po przeprowadzeniu procedury i uzyskaniu statusu, zgodnie z ustawą o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, mogą zostać wyremontowane z funduszy celowych przez IPN z urzędu. Na wniosek może też zostać przyznane świadczenie pieniężne na remont.

Znak "Tobie Polsko"

Znak pamięci ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 x 8 cm wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczono na nim inwokację „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy „Grób Powstańca Śląskiego” i „Instytut Pamięci Narodowej”. Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym, który wykonano na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu i który obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny.

Muzeum posiada także fotografię z uroczystości upamiętniającej uchwalenie Konstytucji 3 Maja, która przedstawia pochód mieszkańców wsi Osiek (pow. strzelecki, woj. opolskie) z tymże sztandarem niesionym przez A. Szulca do Rozmierzy. Uroczyści te obchodzono na całym Górnym Śląsku w niedzielę 2 maja 1920 r. i były to pierwsze legalne obchody tej rocznicy na tym terenie.

Dzięki postanowieniom artykułu 88 Traktatu Wersalskiego o przeprowadzeniu plebiscytu, dla zapewnienia jego bezstronności, w lutym 1920 r. obszar plebiscytowy wyłączono z państwa niemieckiego i poddano kontroli wojsk alianckich, a pełnię władzy przejęła na nim Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa Górnego Śląska z gen. Henri Le Rondem na czele. Umożliwiło to Polakom legalne demonstrowanie swoich dążeń i używanie symboli narodowych.

Tam umieszczono pierwszy znak pamięci

W dniu setnej rocznicy zakończenia III powstania śląskiego, 5 lipca 2021 roku, na grobie ppor. Józefa Alberta Hetmańskiego w Jastrzębiu-Zdroju umieszczono pierwszy znak pamięci "Tobie Polsko". Był to to jeden z nieznanych szerzej bohaterów, którego warto przypomnieć. Urodził się 26 lutego 1897 r w Brzezince. Brał udział w I wojnie światowej. W 1919 r. został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.

Podczas I powstania śląskiego pełnił funkcję dowódcy kompanii, która walczyła z oddziałami Grenzschutzu pod Słupną, Brzęczkowicami, Dziećkowicami i Brzezinką. Zaangażowany w akcję plebiscytową pracował w wywiadzie Głównego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. Pełnił również funkcję dowódcy ochrony w bytomskim Hotelu Lomnitz. Od połowy maja 1921 r. był dowódcą 9. kompanii 3. batalionu Pułku Straży Granicznej na Górnym Śląsku.

Po powrocie części Górnego Śląska do Macierzy wstąpił do Związku Powstańców Śląskich. 24 sierpnia 1939 r. został powołany z rezerwy do Wojska Polskiego z przydziałem do 5. batalionu (odcinek granicy Olza-Lubomia) jako dowódca 2. kompanii. 19 września 1939 r. został ewakuowany do Rumunii, gdzie był internowany w obozach w Topolog, Babadag, Tulcea, Targu-Jiu, Comisani.

Później trafił do niemieckiej niewoli i przebywał w obozach jenieckich w Kaisersteinbruch, Iserlohn oraz Krefeld-Fichtenhain. W Stalagu VIA (Iserlohn) działał w konspiracyjnej organizacji obozowej. Po odzyskaniu wolności służył w kompanii wartowniczej przy armii USA w Troyes (Francja). Po wojnie zasłynął jako aktywny działacz społeczny.

Za zaangażowanie w walkę o niepodległość Polski został odznaczony: Krzyżem Plebiscytowym, Krzyżem Walecznych na Śląskiej Wstędze I Klasy, Medalem Niepodległości, Gwiazdą Górnośląską, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Śląskim Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 27 grudnia 1981 r. w Jastrzębiu-Zdroju.

Tobie Polsko: Oznaczono już 29 grobów

Dotychczas odbyły się 24 uroczystości, w 22 miejscowościach, podczas których znakiem pamięci „Tobie Polsko” oznaczono 29 grobów. Wszystkie te wydarzenia odbywały się w obecności rodzin powstańców, lokalnych władz samorządowych, duchowieństwa, przedstawicieli środowisk kombatanckich, harcerzy, uczniów oraz z udziałem pocztów sztandarowych.

Groby znajdują się w:

• Jastrzębiu-Zdroju,
• Bytomiu,
• Katowicach,
• Rudzie Śląskiej,
• Chełmie Śląskim,
• Tarnowskich Górach,
• Blachowni,
• Czerwonce-Leszczyny,
• Gliwicach,
• Knurowie,
• Pilchowicach,
• Pszczynie,
• Wyrach,
• Tychach,
• Mikołowie,
• Ornontowicach,
• Sosnowcu,
• Opolu,
• Wodzisławiu Śląskim,
• Żarkach,
• Rydułtowach,
• Siemianowicach Śląskich
• Mysłowicach.

Oprócz Józefa Hetmańskiego spoczywają w nich Władysław Targalski, ks. mjr Karol Woźniak, Augustyn Wieszołek, Piotr Wadas, Józef Milarski, Adam Kmieć, Urban Czech, Teodor Kurpan, Herman Grzesiok, Robert Oszek oraz Karol Orliński, Feliks Michalski, Aleksy Fizia, Stanisław Krzyżowski, Hubert Piecha oraz Juliusz Cichoń, Alojzy Świerkot, Józef Nowak, Alojzy Gabor, Jan Widuch i Józef Swoboda, Stanisław Bielski, Paweł Skrzypulec, Wiktor Brachmański, Franciszek Jędrycha, Franciszek Wit, Jan Nepomucen Stęślicki i Tomasz Adam Janta.

Dotychczas odbyły się 24 uroczystości oznaczania grobów znakiem pamięci „Tobie Polsko” (w 22 miejscowościach):

• 5 lipca 2021 – Jastrzębie-Zdrój, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Józefa Hetmańskiego
• 8 lipca 2021 – Bytom, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Władysława Targalskiego
• 15 lipca 2021 – Katowice, oznaczenie grobu powstańca śląskiego ks. mjra Karola Woźniaka
• 23 sierpnia 2021 – Ruda Śląska, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Augustyna Wieszołka
• 24 sierpnia 2021 – Chełm Śląski, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Piotra Wadasa
• 10 września 2021 – Tarnowskie Góry, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Józefa Milarskiego
• 13 września 2021 – Blachownia, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Adama Kmiecia
• 17 września 2021 – Czerwionka-Leszczyny, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Urbana Czecha
• 28 września 2021 – Gliwice, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Teodora Kurpana
• 29 września 2021 – Knurów, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Hermana Grzesioka
• 30 września 2021 – Katowice, oznaczenie grobów powstańców śląskich Roberta Oszka oraz Karola Orlińskiego
• 1 października 2021 – Pilchowice, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Feliksa Michalskiego
• 6 października 2021 – Pszczyna, oznaczenie grobów powstańców śląskich Aleksego Fizi, Stanisława Krzyżowskiego, Huberta Piechy oraz Juliusza Cichonia
• 7 października 2021 – Wyry, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Alojzego Świerkota
• 11 października 2021 – Tychy, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Józefa Nowaka
• 12 października 2021 – Mikołów, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Alojzego Gabora
• 13 października 2021 – Ornontowice, oznaczenie grobów powstańców śląskich Jana Widucha i Józefa Swobody
• 14 października 2021 – Sosnowiec, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Stanisława Bielskiego
• 18 października 2021 – Opole, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Pawła Skrzypulca
• 19 października 2021 – Wodzisław Śląski, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Wiktora Brachmańskiego
• 20 października 2021 – Żarki, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Franciszka Jędrychy
• 21 października 2021 – Rydułtowy, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Franciszka Wity
• 26 października 2021 – Siemianowice Śląskie, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Jana Nepomucena Stęślickiego
• 27 października 2021 – Mysłowice, oznaczenie grobu powstańca śląskiego Tomasza Adama Janty